Alexis Bistikas / The Marbles (Tα Μάρμαρα)

Σωτήρης Δημητρίου "Ενα παράδειγμα διανοούμενου"

“Tο παράδειγμα του Σωτήρη  Δημητρίου εισβάλλει ως παράδειγμα της ιστορικής κρίσης του διανοούμενου. Έχοντας διανύσει μια τεράστια διαδρομή μόρφωσης και αυτομόρφωσης ο Δημητρίου εδώ και πολλές δεκαετίες ενήργησε και ενεργεί ως φορέας δημόσιας γνώμης. Δεν είναι όμως αυτό που του δίνει το δικαίωμα μιας βαρύνουσας γνώμης: δεν επεδίωξε και δεν κέρδισε καμιά θεσμική υποστήριξη της θέσης του ως διανοούμενου. Ακόμη λοιπόν και με τη στάση του που μοιάζει να αντιστοιχεί στο ρόλο του διανοούμενου κριτικού βρίσκεται έξω από μια ταξινόμηση των ενδεχόμενων χαρακτηριστικών της διανοούμενης συμπεριφοράς. Σκέφτεται, γνωρίζει, έχει γνώμη αλλά και διαρκώς αναρωτιέται για τα όρια της σκέψης, της γνώσης και της γνώμης του. Αυτό τον καθιστά έναν ιδιότυπο διανοούμενο σε διαρκή αυτοκριτική. Το βάρος την γνώμης του δεν ιδρύεται στο εσωτερικό της ταξινόμησης αυτών των ρόλων αλλά στα όρια της υπέρβασής τους. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Δημητρίου, σαν τον νεοφερμένο του Ρανσιέρ, αλλάζει την τάξη των ρόλων ακριβώς γιατί εισάγει έναν ρόλο καινούργιο που θέτει τη σχέση των υπόλοιπων ρόλων μεταξύ τους σε κρίση με τρόπο ανάλογο που η τάξη του αισθητού, κατά Ρανσιέρ, αυτού που μπορεί να μιληθεί και να βιωθεί, διαταράσσεται από την είσοδο στο προσκήνιο κάποιων που μέχρι πριν δεν είχαν λόγο, δεν είχαν καν το δικαίωμα του λόγου).

Με μια έννοια, ο Δημητρίου καταφέρνει με το έργο του και με τη στάση του να αξιώσει να

έχουν βαρύνουσα γνώμη όλοι εκείνοι και εκείνες που σκέφτονται και μαθαίνουν παρότι δεν έχουν την αναγνωρισιμότητα του διανοούμενου. Ο Δημητρίου με το έργο του εισάγει έναν περίεργο ιό στο οικοσύστημα του ακαδημαϊσμού: τούτος ο ιός προσβάλλει έργα και λόγια που εμφανίζονται ως βαρύνοντα εξαιτίας της προέλευσης τους και όχι εξαιτίας της κριτικής τους αξίας. Έτσι η κριτική σκέψη που ασκεί δεν είναι πια μια στάση ανάμεσα σε άλλες αλλά μια ιογενής και μεταστατική απειλή που αναπτύσσεται στη διανοούμενη στάση από τα μέσα και από τα έξω ταυτόχρονα. Στο όνομα αυτών που στοχάζονται τη ζωή τους και τη ζωή των άλλων χωρίς απαραίτητα να δημοσιεύουν ή να δείχνουν τα έργα τους και χωρίς να αθροίζουν περγαμηνές γνώσης ο Δημητρίου δείχνει πως η κριτική είναι στάση ζωής όχι γνώμη μόνο ή άποψη.

Είναι ο Δημητρίου διανοούμενος; Ναι, γιατί έχει καταφέρει να έχει ένα κοινωνικά

αναγνωρισμένο δικαίωμα λόγου, γιατί έχει άποψη και τη λέει, γιατί ψάχνει τούτη την άποψη ακατάπαυστα, πεισμένος ότι ο διάλογος με το έργο και τη σκέψη των άλλων μπορεί να την αναπτύσσει και να την κρίνει. Όχι, γιατί έχει υπερβεί τη στάση του διανοούμενου επειδή έχει καταφέρει τούτη η στάση να γίνει στάση ζωής, να διασκορπιστεί στη ζωή του όλη. Ως αγώνας για την απελευθερωτική δύναμη της σκέψης και της γνώσης, για την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης ως μαθητείας στη συλλογική συνείδηση. Πέραν του διανοούμενου, ίσως, και ισχυρό πρότυπο για τους κριτικούς διανοούμενους ταυτόχρονα: έχει νόημα, μας λέει με τη ζωή του, να κρίνουμε με το σύνολο των ανθρώπινων δυνάμεών μας, με τη σκέψη και την αίσθηση, με τα όνειρα και τις αναμνήσεις μας, σε διαρκή συνεργασία με εκείνους και εκείνες που νιώθουν την ίδια ανάγκη για έναν άλλο κόσμο δίκαιο. Σε έναν τέτοιο κόσμο ανθρώπινης χειραφέτησης θέλει μήπως να μας πει ότι θα είμαστε όλοι διανοούμενοι γιατί διανοούμενοι πια δεν θα υπάρχουν;»

ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ

(Διδάκτωρ Θεωρίας Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ)