Γράμμα σε έναν νέο ηθοποιό

Να αγαπάς το σώμα σου, τη στραβή τη μύτη, το πάχος σου, τα μικρά τα μάτια σου, γιατί μόνον έτσι θα φτάσουν όμορφα στη σκηνή, άλλωστε μ' αυτά θα ζήσεις και θ' αποθάνεις. Όσο τα κρύβεις, τόσο τ' ασχημαίνεις. Να αποδέχεσαι τον εαυτό σου, το κορμί σου και όχι κάποιον άλλο από αυτό.

Να πληροφορείσαι πριν την ανάγνωση για το έργο, το συγγραφέα, την εποχή του και μετά την ανάγνωση να μηδενίζεις τις πληροφορίες σου.
Το μυαλό σου στη διάρκεια της παράστασης και στην ανάπτυξη του ρόλου σου πάνω στη σκηνή να λειτουργεί, να φωτίζει και να ελέγχει πίσω στο βάθος του εγκεφάλου σου, σαν ένα μικρό προβολάκι, ποτέ σαν προβολέας, γιατί θα σου στεγνώσει το αποτέλεσμα και θα σε κάψει.
Είσαι υποχρεωμένος να αγαπήσεις το συνάδελφό σου πάνω στη σκηνή στη διάρκεια της παράστασης, έστω κι αν πολλές φορές δεν το αξίζει, γιατί μόνον έτσι θα καταφέρεις να κερδίσεις το επιθυμητό κομμάτι της σκηνικής σου σχέσης.
Δημιούργησε και διαφύλαξε το καλό κλίμα της πρόβας και τη σχέση σου με τους συναδέλφους. Ποτέ μην ξεχνάς πως πέρα από το δικό σου Εγώ, υπάρχουν κι άλλοι.

Η δουλειά του ηθοποιού στη λειτουργία της ίσως είναι η πιο μοναχική και παράλληλα ομαδική τέχνη. Δε χωράνε απόψεις του τύπου της απόλυτης επάρκειας.
Ταλαντούχοι αυριανοί συνάδελφοί σου κατάφεραν να εκποιήσουν το σπουδαίο ταλέντο τους, στα καλντερίμια της μικρότητάς τους και έτσι έγιναν οι επιτυχημένοι μέτριοι.
Να είσαι αυστηρός με τον εαυτό σου και επιεικής για τους άλλους, γιατί τις περισσότερες φορές το χάιδεμα σου είναι υπεύθυνο για τα λάθη των άλλων.
Πρέπει να ξέρεις πως ο καθένας πάνω στην πρόβα και τη σκηνή θέλει τους δικούς του χρόνους να ωριμάσει, αν δεν το λάβεις σοβαρά υπόψη σου αυτό θα έρθει η στιγμή που ο τωρινός ανώριμος στην αυριανή πρόβα-παράσταση θα είναι ωριμότερος από σένα γιατί αυτός έψαχνε, έκανε τις σωστές επιλογές, απέρριπτε, ενώ εσύ είχες ξαπλώσει πάνω στις ευκολίες σου και το εγώ σου.
Να αγωνιάς σε όλη σου την καριέρα να κατακτήσεις την εμπιστοσύνη και την καταξίωση ανάμεσα στους συναδέλφους σου, γιατί μόνον τότε αληθινά, θα αποτελέσεις μέλος της μεγάλης Θεατρικής Οικογένειας.  Τα καμαρίνια όσο μικρόψυχα κι αν είναι -γιατί είναι- ξέρουν να υποκλίνονται στους άξιους της σκηνής.
Είσαι αθλητής, αλλά πάντα να επιλέγεις δρόμους μεγάλων αποστάσεων, να έχεις το ρυθμό σου σ' αυτόν τον μαραθώνιο που διάλεξες, θα δεις να σε προσπερνάνε, μην απογοητευθείς, απλώς αυτοί βιάζονται, δεν ξέρουν να χειριστούν τις αποστάσεις, δε σκέφθηκαν τις ανηφόρες. Εσύ θα προχωράς αδιάκοπα, αυτοί θα έχουν εγκαταλείψει. Μην επαναπαυθείς σ' αυτή τη νίκη σου, γιατί μια ήττα πάντα σε κάθε σου βήμα καραδοκεί. Μάθε πως η σοφία στη δουλειά σου, θα είναι το άθροισμα των λαθών σου.

Πρόσεχε να είσαι διαθέσιμος, παρθένος στην αντιμετώπιση του ρόλου σου, να ερμηνεύεις τα έργα και τους ρόλους όχι ξεκινώντας με το δέος της μυθολογίας τους, αλλά πάντα με σεβασμό στην αλήθεια του έργου και του ρόλου, αλλιώς κινδυνεύεις να γίνεις μια σκέτη πόζα.
Ψάχνε το ρόλο σου, από που έρχεται και τι ζητάει, προτού εμφανιστεί στη σκηνή, στη δράση κι αν αυτό δε δηλώνεται στο έργο, οφείλεις να δημιουργήσεις τη δική σου αλήθεια, γιατί αυτό που πρωταγωνιστεί στη σκηνή είναι αυτό που έχει συμβεί εκτός σκηνής.

Μάθε να είσαι θρήσκος και ιερόσυλος μαζί.

Στην τέχνη πρέπει να διακινδυνεύεις, γιατί είναι χρησιμότερο ένα ''ενδιαφέρον λάθος'' από ένα ''αδιάφορο σωστό''. Άμα αισθανθείς πως είσαι επαρκής δύο τινά συμβαίνουν.

Ή έχεις αποθάνει ή είσαι ύποπτος.
Φίλε, ένας ρόλος μοιάζει με μία ωραία γυναίκα στις ιδιαίτερες στιγμές της.  Ε, μη μας τον αποκαλύψεις το ρόλο από την αρχή σιγά-σιγά, χτίζε αυτό που πρόκειται να συμβεί, κράτα μας ελπίζοντας πως υπάρχει κάτι ακόμα. Δώσε μας την ελπίδα, την ψευδαίσθηση, πως αυτό που γίνεται επί σκηνής, είναι από κοινού παιχνίδι.
Η σπουδαία στιγμή του ηθοποιού δεν καταγράφεται, μοιάζει με μία πανέμορφη πεταλούδα, που καίγεται την ώρα που κάνει το πρώτο θριαμβευτικό της πέταγμα. Πολλές σπουδαίες στιγμές σου, ακόμα και στην πρόβα δε θα μπορέσεις να τις επαναλάβεις. Στην παράσταση μην προσπαθήσεις γιατί το αποτέλεσμα θα μοιάζει με αντίγραφο, που το ακριβό πρωτότυπο χάθηκε. Κοίταξε να βρεις καινούριους τρόπους, να πιάσεις την αλήθεια της στιγμής. Μην επιτρέψεις σε κανένα να σου επισημαίνει πόσο σπουδαία είπες μια φράση, γιατί σίγουρα όταν θα φθάσει η στιγμή στην επόμενη παράσταση, θα αγωνιάς να επαναλάβεις τον υποκριτικό σου άθλο.

Η τέχνη φίλε μου μοιάζει με ένα ξεφούσκωτο τόπι, που καλείσαι συνεχώς με το χέρι σου να καλύψεις μία λακκούβα του, αλλά μόλις το πετυχαίνεις, διαπιστώνεις ότι στην άλλη μεριά δημιουργήθηκε μια άλλη.
Μην ανησυχείς που είσαι ντροπαλός, οι ντροπαλοί ανήκουν στην τέχνη, γιατί είναι υπεύθυνοι, γιατί δε θέλουν να εκθέσουν κάτι, που δεν είναι τόσο σίγουροι.

Παντού μέσα τους υπάρχει ένα δημιουργικό εγώ.
Η τέχνη είναι ανιχνευτής, πάει μπροστά και οι φωτισμένες ηγεσίες ακολουθούν. Η τέχνη διαμορφώνει ''πολίτες'' που μπορούν να επιλέγουν τους καλύτερους. Δεν πρέπει να συμπολιτεύεται με κόμματα και εξουσίες.

Ο δρόμος της είναι μοναχικός-δημιουργικός.
Ο ηθοποιός δεν μπορεί να ζει μέσα σε μία γυάλα. Τα παραθύρια του πρέπει να είναι ορθάνοιχτα στον κόσμο-στην κοινωνία, να πληροφορείται. Πρέπει να πιστεύει πως δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο, γιατί το ιδιαίτερο είναι αυτό που βρίσκεται γύρω του, η ζωή, το βρεγμένο χώμα, τα φύλλα στο δρόμο, το χνώτισμα στα τζάμια, ο ίσκιος μας.

Η τέχνη του ηθοποιού δεν πρέπει να έχει τίποτα το δεδομένο, η πρώτη αλήθεια κρύβει μία δεύτερη και δεύτερη μία τρίτη και η τέταρτη σε οδηγεί στην πρώτη.

Η γοητεία του παραλόγου στο θέατρο, κρύβει το απολύτως λογικό, άλλωστε και η ίδια μας η ζωή δεν είναι άθροισμα από παράλογες συμπεριφορές;

Ο έρωτας -το μίσος- ο θάνατος.
Η κάθε παράστασή σου πρέπει να κρύβει ένα ξεχωριστό ταξίδι,που ξέρεις,έχεις διαβάσει τους χάρτες σου,αλλά δεν πρέπει να ξεχάσεις στη διαδρομή σου,να τους πετάξεις μαζί με τις πυξίδες σου και να κρατήσεις μόνο για οδηγό και συντροφιά σου, τα άστρα, τους ανέμους που θα συναντήσεις. Τότε θα είσαι δημιουργικός, πειθαρχημένος, απρόβλεπτος.

Οι θεατές σου σε κάθε παράσταση είναι άλλοι, έχουν άλλα σχήματα, φιγούρες και ψυχή. Με αυτούς θα συνταξιδέψεις, Η ανάσα τους, το τρίξιμο της πολυθρόνας, ο βήχας τους, η σιωπή τους, ο αγκώνας του ενός πάνω στον άλλο. Αυτό το εκκλησίασμα θα προσπαθήσεις να κατακτήσεις. Υπάρχει πάρε-δώσε και αυτό θα κάνει ενδιαφέρον το άγνωστο και επικίνδυνο ταξίδι της παράστασής σου.

Να εμπιστεύεσαι περισσότερο το όνειρο παρά τη φαντασία.

Το όνειρο κρύβει αλήθεια.

Η φαντασία τη μίμηση.

Αυτό που ανακαλύπτεις τώρα προϋπήρχε και θα υπάρχει…

Γιώργος Μιχαλακόπουλος, 10-2-2016

Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2016

Χρειαζόμαστε το θέατρο;

Αναρωτιούνται χιλιάδες επαγγελματίες του χώρου απογοητευμένοι από το θέατρο και εκατομμύρια άνθρωποι που κουράστηκαν απ’ αυτό.

Τι το χρειαζόμαστε;

Σε μια περίοδο που η θεατρική σκηνή είναι τόσο ασήμαντη σε σύγκριση με τις αυθεντικές τραγωδίες της αληθινής ζωής που παίζονται στις πλατειές των πόλεων και σε κάθε κομμάτι γης της χώρας.

Τι σημαίνει για μας;

Χρυσοποίκιλτα θεωρεία και εξώστες, βελούδινες πολυθρόνες, βρώμικα παρασκήνια, λαμπερές φωνές ηθοποιών ή και το αντίθετο, κάτι που μπορεί να μοιάζει φαινομενικά διαφορετικό: μαύρα κουτιά, λεκιασμένα με λάσπη και αίμα, μαζί με ένα σωρό από φανατισμένα γυμνά κορμιά μέσα.

Τι είναι ικανό να μας πει;

Τα πάντα!

Το θέατρο μπορεί να μας πει τα πάντα.

Πώς οι θεοί κατοικούν στον ουρανό και πως οι φυλακισμένοι εξοντώνονται σε ξεχασμένες υπόγειες σπηλιές και πως το πάθος μπορεί να μας ανυψώσει, και πως η αγάπη να καταστρέψει, και πως κανένας δε χρειάζεται έναν καλό άνθρωπο σ’ αυτόν τον κόσμο, και πως η απάτη βασιλεύει και πως οι άνθρωποι ζουν σε διαμερίσματα ενώ τα παιδιά βολοδέρνουν στα προσφυγικά στρατόπεδα, και πως όλοι πρέπει να επιστρέψουν στην έρημο και πως μέρα με τη μέρα είμαστε αναγκασμένοι να χωρίζουμε από τους αγαπημένους μας, -το θέατρο μπορεί να πει τα πάντα.

Το θέατρο υπήρχε από πάντα και θα παραμείνει για πάντα.

Και τώρα τα τελευταία 50 ή 70 χρόνια είναι ιδιαίτερα αναγκαίο. Επειδή αν κοιτάξετε όλη την τέχνη που απευθύνεται στο κοινό μπορείτε να δείτε ότι μόνο το θέατρο μας δίνει -μία λέξη από στόμα σε στόμα, μία ματιά από βλέμμα σε βλέμμα, μία χειρονομία από χέρι σε χέρι, και από σώμα σε σώμα. Δε χρειάζεται κανένα ενδιάμεσο για να λειτουργήσει ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, αποτελεί την πιο διάφανη μορφή φωτός, δεν ανήκει ούτε στον νότο, ούτε στον Βορρά, ούτε στην Ανατολή, ούτε στη Δύση -όχι, είναι η ουσία του ίδιου του φωτός, που λάμπει και από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου, αναγνωρίζεται αμέσως από κάθε άνθρωπο, είτε εχθρικό είτε φιλικό προς αυτό.

Και χρειαζόμαστε θέατρο που πάντα παραμένει διαφορετικό, χρειαζόμαστε θέατρο πολλών διαφορετικών ειδών.

 Κι όμως, νομίζω ότι από όλες τις δυνατές μορφές και σχήματα θεάτρου ή αρχαϊκή του φόρμα θα αποδειχθεί ότι είναι σε περισσότερη ζήτηση. Το τελετουργικό θέατρο δεν μπορεί να έρχεται τεχνικά σε αντίθεση με αυτό των «πολιτισμένων» εθνών. Η κοσμικός πολιτισμός γίνεται τώρα όλο και πιο πολύ χειραφετημένη όπως ονομάζεται «η πληροφορία του πολιτισμού» σταδιακά αντικαθιστά και εξορίζει απλές οντότητες καθώς και την ελπίδα μας να τις συναντήσουμε κάποια μέρα.

Αλλά τώρα μπορώ να κοιτάξω καθαρά: το θέατρο έχει τις πόρτες του ορθάνοιχτες. Ελεύθερη είσοδος για όλους και τον καθένα.

Στο διάολο τα γκάτζετ και τα κομπιούτερ -πηγαίνετε απλώς στο θέατρο, κάντε κατάληψη στις θέσεις της πλατείας και στους εξώστες, ακούστε τα λόγια και κοιτάξτε τις ζωντανές εικόνες! – είναι το θέατρο μπροστά σας, μην το αμελείτε και μη χάνετε την ευκαιρία να συμμετέχετε σ’ αυτό- είναι μάλλον η πιο πολύτιμη ευκαιρία που μοιραζόμαστε στην μάταιη και γρήγορη ζωή μας.

Χρειαζόμαστε κάθε είδους θεάτρου.

Υπάρχει μόνο ένα θέατρο που σίγουρα δεν χρησιμεύει σε κανέναν -εννοώ το θέατρο των πολιτικών παιχνιδιών, το θέατρο της πολιτικής «ποντικοπαγίδας», το θέατρο των πολιτικών, το μάταιο θέατρο της πολιτικής. Αυτό που σίγουρα δεν χρειαζόμαστε είναι το θέατρο του καθημερινού τρόμου -είτε ατομικού είτε ομαδικού, αυτό που δε χρειαζόμαστε είναι το θέατρο των νεκρών σωρών και του αίματος στους δρόμους και τις πλατείες, στις πρωτεύουσες και στις επαρχίες, ένα ψεύτικο θέατρο συγκρούσεων μεταξύ θρησκευτικών ή εθνικών ομάδων…

Ανατόλι Βασίλιεφ

μετάφραση από τα αγγλικά για το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ.: Αναστασία Κουμίδου

Ανατόλι Βασίλιεφ / Anatoli Vassiliev (Анато́лий Васильев)

4 Μαΐου 1942, Πένζα, Ρωσία

 Ο Ανατόλι Βασίλιεφ είναι διεθνώς καταξιωμένος σκηνοθέτης και καθηγητής του Ρωσικού Θεάτρου. Είναι ο ιδρυτής της Σχολής Δραματικής Τέχνης της Μόσχας (1987) η οποία αρχικά βρισκόταν στην οδό Ποβαρσκάγια, ενώ το 2001 μεταφέρθηκε σε νέο κτίριο στην οδό Σρετένκα. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικά πρωτότυπο χώρο, η σύλληψη του οποίου είχε ως βάση τους σχεδιασμούς του Βασίλιεφ, που θα διευκόλυναν τη θεατρική έρευνα, στην οποία και είναι αφιερωμένη η σχολή.

Από το 1981 δίδαξε αρκετές φορές στο Κρατικό Ινστιτούτο Θεατρικής Τέχνης (GITIS), στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου, στη Μόσχα (VGIK) και κατά την περίοδο 2004-2008 εργάστηκε ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Τμήματος Διδασκαλίας και Έρευνας Θεατρικής Σκηνοθεσίας ENSATT (École Nationale Supérieure des Arts et Techniques du Théâtre) στη Λυών. Θεωρείται ένας από τους σημαντικούς Ρώσους σκηνοθέτες της γενιάς του.

Το 1968 ο Ανατόλι Βασίλιεφ εγγράφεται στο Κρατικό Ινστιτούτο Θεατρικής Τέχνης (GITIS), όπου σπουδάζει μαζί με τον Αντρέι Ποπόφ και την Μαρία Κνέμπελ. Το 1973 αρχίζει να εργάζεται στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας (ΜΧΑΤ), όπου διασκευάζει το έργο Σόλο για ρολόι με εκκρεμές [Sólo pre bicie (hodiny)] του Όσβαλντ Ζαγκράντνικ.  Από το 1977 εργάζεται στο Θέατρο Στανισλάφσκι υπό τη διεύθυνση του Αντρέι Ποπόφ. Σκηνοθετεί το 1978 την  Πρώτη Εκδοχή της «Βάσσα Ζελεζνόβα» (The First Draught of Vassa Zheleznova) του Μαξίμ Γκόρκι και το 1979 το έργο Η ενήλικη κόρη ενός έφηβου άντρα (The Grown Daughter of a Young Man, Vzroslaia doch’ molodogo cheloveka), του Βίκτωρ Σλάβκιν.

Το 1982 καλείται από το Θέατρο Ταγκάνκα (Taganka Theatre), το οποίο ιδρύθηκε το 1964 από τον Γιούρι Λιουμπίμοφ. Η σκηνοθεσία του έργου Σερσό (Cerceau) του Βίκτωρ Σλάβκιν αναγνωρίζεται ως η καλύτερη διασκευή για το 1985. Κατά τη δεκαετία του 1980 αρχίζει να διδάσκει σε σεναριογράφους και σκηνοθέτες κινηματογράφου.

Το 1987 ιδρύει το δικό του θέατρο, τη Σχολή Δραματικής Τέχνης την οποία διευθύνει. Οι πρώτες παραστάσεις του θεάτρου ανεβαίνουν στο υπόγειο του κτιρίου στην οδό Ποβαρσκάγια, βόρεια της περιοχής Αρμπάτ, στο κέντρο της Μόσχας. Η πρώτη θεατρική σαιζόν εγκαινιάζεται με το Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα (Sei personaggi in cerca d’ autore) του Λουίτζι Πιραντέλλο. Μαζί με το Σερσό του Σλάβκιν, το οποίο έγραψε ειδικά για το θέατρο του Βασίλιεφ, οι δύο παραγωγές περιοδεύουν στη Δυτική Ευρώπη για πρώτη φορά το 1987-1988.

Η σχολή του εξελίσσεται σε εργαστήριο πειραματισμού της φωνής και του σώματος του ηθοποιού. Ο Ανατόλι Βασίλιεφ επεδίωξε να σκηνοθετήσει μη θεατρικά κείμενα, με στόχο να εξερευνήσει την προφορική και λογοτεχνική τους αξία.

Έχοντας ο ίδιος μια μουσική εκπαίδευση, ο Βασίλιεφ συχνά χρησιμοποιεί τη μουσική στο έργο του. Έχει εμβαθύνει στη μελέτη των δομών ενός έργου, μέσα από τη μεθοδολογία της «Etude» και ενδιαφέρεται για τους τρόπους με τους οποίους ο εσώτερος βίος μιας ιδέας μπορεί να φανερωθεί μέσα από το ρήμα. Μελετά την υλικότητα του ήχου, τον επιτονισμό, επιδιώκοντας να θέσει τις λέξεις σε κίνηση: ο λόγος θα πρέπει να γίνεται βέλος.

Ο Ανατόλι Βασίλιεφ σταδιακά κερδίζει διεθνή αναγνώριση. Το 1992 σκηνοθετεί τη Μασκαράτα (Маскарад) του Μ. Λέρμοντοφ στην Κομεντί Φρανσαίζ (Comédie Française), βραβείο «Χάος» (Πιραντέλλο), Αγκριτζέντο, Ιταλία και τον επόμενο χρόνο, στη Ρώμη, το Καθένας με τον τρόπο του (Ciascuno a suo modo) του Λ. Πιραντέλο. Το 1997 παρουσιάζει στο Φεστιβάλ Αβινιόν, στην Ιταλία  και το Βερολίνο το έργο Οι Θρήνοι του Ιερεμία (Παλαιά Διαθήκη). Η παράσταση τιμείται με το Εθνικό Βραβείο Χρυσή Μάσκα της Ρωσίας (Russia’s National Golden Mask Prize). Το 1998 παρουσιάζει το Δον Ζουάν ή Πέτρινος Καλεσμένος (Дон Гуан, Каменный гость) του Α. Πούσκιν στο  Λα Καρτουσερί (La Cartoucherie).

Ανεβάζει το Όνειρο του γεράκου (Дядюшкин сон) του Ντοστογιέφσκι (1994, Βουδαπέστη), το Ντάμα Πίκα (Пиковая дама) του Τσαϊκόφσκι (1996, Βαϊμάρη), το Αθώοι Ένοχοι  (Без вины виноватые) του Οστρόφσκι (Ουγγαρία 1998), το Μότσαρτ και Σαλιέρι (Моцарт и Сальери) του Πούσκιν, το Υλικό Μήδειας (Verkommenes Ufer Medeamaterial Landschaft mit Argonauten) του Χάινερ Μίλερ (2001, Μόσχα).

Στις 4 Μαΐου 2001 το θέατρο μεταφέρεται σε νέο κτίριο στην οδό Σρετένκα, κτισμένο βάσει των σχεδίων του Ανατόλι Βασίλιεφ και του Ιγκόρ Ποπόφ, του Μπορίς Τκχορ και του Σεργκέι Γκουσάρεφ. Η δομή του νέου κτιρίου με τις δύο του σκηνές και τα μεγάλα γυάλινα παράθυρά του, θεωρείται ότι συμβάλλει στην ατμόσφαιρα ενός καλλιτεχνικού εργαστηρίου, όπως το οραματίστηκαν οι δημιουργοί του.

Το 2005 ο Βασίλιεφ ανεβάζει ξανά το Υλικό Μήδειας στο Theatre des Amandiers στο Nanterre (Παρίσι). Το 2006 παρουσιάζει το Για το ταξίδι του Ονιέγκιν (Из путешествия Онегина), των Πούσκιν και Τσαϊκόφσκι στο Θέατρο Odeon και καλείται από το φεστιβάλ Αβινιόν να παρουσιάσει το Μότσαρτ και Σαλιέρι και την Ιλιάδα.

Το 2006, μετά από μια διαφωνία του με τις αρμόδιες αρχές της Μόσχας, ο Βασίλιεφ εγκαταλείπει τη θέση του στη Σχολή Δραματικής Τέχνης και μετακομίζει στην Ευρώπη. Εργάζεται στο Παρίσι, στη Λυών και στο Λονδίνο. Τρία χρόνια αργότερα προσκαλείται από τον διευθυντή του Θεάτρου Μπολσόι να ανεβάσει μια διασκευή του Ντον Τζοβάννι (Don Giovanni).

Το 2010 ο Βασίλιεφ εγκαινιάζει ένα τριετές πρόγραμμα μαθημάτων για την επιμόρφωση των παιδαγωγών δραματικών σχολών. Το πρόγραμμα, το οποίο εδράζεται στη Βενετία, διαρκεί δύο μήνες ανά έτος και στοχεύει κυρίως σε Ιταλούς επαγγελματίες, αν και ελκύει επίσης παιδαγωγούς, ηθοποιούς και σκηνοθέτες απ’ όλο τον κόσμο.

Το 2011 στο Ινστιτούτο Γκροτόφσκι στην Βαρσοβία, Πολωνία, ο Βασίλιεφ εγκαινίασε ένα σεμινάριο με θέμα τις τεχνικές υποκριτικής. Το σεμινάριο διήρκησε δύο χρόνια και λειτούργησε ως σημείο επαφής για απόφοιτους στη Βενετία, καθώς και ηθοποιούς από διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες.

Τον Μάρτιο 2016 ο Βασίλιεφ σκηνοθετεί το La Musica Deuxième της Μαργκερίτ Ντυράς στη  Κομεντί Φρανσαίζ (Comédie Française) στο Παρίσι. Βοηθός του η για χρόνια συνεργάτιδά του Ναταλία Ισάεβα, μεταφράστρια και θεατρική ερευνήτρια, καθώς και ο Μπόαζ Τρίνκερ, ειδικός στη διαπαιδαγώγηση των ηθοποιών.

Étienne Balibar : Το τέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με ένα δακρύβρεχτο editorial, η μεγάλη γαλλική εφημερίδα Le Monde ανακοίνωσε ότι η Ευρώπη είναι «κλινικά νεκρή», αφού δεν μπορεί να αντιμετωπίσει συλλογικά την προσφυγική κρίση. «Οι ιστορικοί του μέλλοντος σίγουρα θα αναφέρονται σε αυτό το γεγονός ως την αρχή της αποσύνθεσης της Ευρώπης». Δυστυχώς δεν χρειάζεται να περιμένουμε την κρίση των ιστορικών του μέλλοντος. Τα γεγονότα εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας. Και θα έχουν καταστροφικές συνέπειες. Όχι μόνο για το «ευρωπαϊκό εγχείρημα» ή για την Ευρωπαϊκή Ένωση ως θεσμό, αλλά για τους λαούς που τη συνθέτουν και για τον καθένα και την καθεμιά μας ως άτομα και ως πολίτες. Όχι επειδή αυτή η ένωση, για την οποία λέγεται ότι ο μόνος τομέας στον οποίο δραστηριοποιείται ακόμα είναι η «διαχείριση της ενιαίας αγοράς», αποτελεί μια όαση αλληλεγγύης –της λείπουν πολλά για να χαρακτηριστεί έτσι. Αλλά επειδή η αποενοποίησή της βραχυπρόθεσμα θα φέρει ακόμα λιγότερη δημοκρατία, με την έννοια της κυριαρχίας που μοιράζονται οι λαοί, ακόμα λιγότερες πιθανότητες να αντιμετωπιστούν οι παγκόσμιες οικονομικές και οικολογικές προκλήσεις και ακόμα λιγότερες ελπίδες να ξεπεραστούν κάποτε οι δολοφονικοί εθνικισμοί από τους οποίους, τουλάχιστον θεωρητικά, ρόλος της είναι να μας προστατεύει.

Όμως από αυτό το τοπίο καταστροφής που περιγράφουν πολλοί —το ίδιο που περιέγραψα κι εγώ— μου φαίνεται ότι ένα στοιχείο λάμπει δια την απουσίας του, όπως και σε άλλες αναλύσεις: η συμβολή συγκεκριμένα της Γαλλίας στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος. Σίγουρα δεν πρέπει να την εξετάζουμε απομονωμένη. Αλλά η αποσιώπησή της είναι λαθροχειρία και καθιστά παράβαση των καθηκόντων μας. Ως ευρωπαίος πολίτης και Γάλλος, δεν μπορώ και δεν θέλω να δεχτώ κάτι τέτοιο.

Όταν, στο τέλος του καλοκαιριού, η καγκελάριος Μέρκελ πήρε μονομερώς την απόφαση να παραβλέψει τη Σύμβαση του Δουβλίνου για να μπορέσει να δεχτεί στη Γερμανία τους πρόσφυγες, που κατά εκατοντάδες χιλιάδες πια φεύγουν για να γλιτώσουν από της σφαγές στη Συρία (για τις οποίες αρχίζουμε να λέμε ότι μοιάζουν με γενοκτονία που διαπράττεται από πολλές αντιμαχόμενες πλευρές ταυτόχρονα) και από άλλες εστίες πολέμου στη Μέση Ανατολή, δύο ήταν οι δυνατές αντιδράσεις: να ενισχύσουμε τις ενέργειές της και να στηρίξουμε την προσπάθεια του γερμανικού λαού· ή να οργανώσουμε σαμποτάζ. Μετά από διάφορες υπεκφυγές, η γαλλική κυβέρνηση δήλωσε ότι επιλέγει την πρώτη εκδοχή, για να κάνει πράξη τελικά τη δεύτερη. Αφού επιτέλους δέχτηκε το σχέδιο Γιουνκέρ για την κατανομή των προσφύγων στα ευρωπαϊκά κράτη, που η ανεπάρκειά του ήταν ολοφάνερη ωστόσο αποτελούσε μια αρχή για εξεύρεση λύσης στο πρόβλημα, η Γαλλία έκανε ό,τι μπορούσε για να παραμείνει η συμφωνία στα χαρτιά. Μέχρι σήμερα, από τους 24.000 πρόσφυγες που υποτίθεται ότι θα δεχόταν, έχει δεχτεί μερικές δεκάδες. Μας λένε ότι οι πρόσφυγες «δεν θέλουν» να έρθουν στη Γαλλία. Αν υποθέσουμε ότι αληθεύει, δεν πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί η άλλοτε «χώρα του ασύλου» έχει γίνει τόσο απωθητική για κάποιους ανθρώπους που δεν έχουν πια τίποτα στον κόσμο; Οι Γερμανοί ευθύνονται που η παραίτηση αυτή του άλλου μεγάλου ευρωπαϊκού έθνους κατάφερε να τους πείσει ότι πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους; Ας μη νόμιζαν ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους…

Αυτοί ευθύνονται, αλλά να που προσπαθούμε κι εμείς να ανακατευτούμε. Και με τι τρόπο! Τον προηγούμενο μήνα, με το πρόσχημα ότι πρέπει να συντονίσουμε τις πολιτικές ασφαλείας μας μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα (που καθόλου δεν υποτιμώ τη σοβαρότητα των προστατευτικών μέτρων που επιβλήθηκαν στη συνέχεια) ο πρωθυπουργός Μανουέλ Βαλς πήγε στο Μόναχο για να καταγγείλει την πολιτική της Άνγκελα Μέρκελ: ήρθε δεύτερος μετά τον Βίκτορ Όρμπαν, που επισκέφτηκε την Γερμανία για να προσφέρει τη στήριξή του στη γερμανική ακροδεξιά, που παραδέχεται ότι σκοπός της είναι η Καγκελάριος να υποχωρήσει ή να παραιτηθεί. Και μόλις την περασμένη Πέμπτη, ο υπουργός Μπερνάρ Καζενέβ, αφού δρομολόγησε τη διαδικασία ισοπέδωσης του καταυλισμού «Ζούγκλα» στο Καλαί, εφαρμόζοντας το σχέδιο που συμφώνησε με τον βρετανό ομόλογό του, ο οποίος δεν έχει πρόβλημα να ξαναπεταχτούν στον δρόμο μερικές εκατοντάδες απελπισμένοι άνθρωποι, εκπλήσσεται που το Βέλγιο έκλεισε και πάλι τα σύνορά του. Μπορεί κανείς να πιστέψει ότι η Μαρίν Λεπέν είναι ήδη κυβέρνηση της Γαλλίας.

Ναι, η Ευρώπη διαλύεται κάθε μέρα και περισσότερο και έχουμε κι εμείς μερίδιο της ευθύνης. Θα υποστούμε, λοιπόν, όλο το φάσμα των συνεπειών: τις συνέπειες για την τιμή μας, που παίζει μεγαλύτερο ρόλο από ό,τι νομίζουμε στην ιστορική νομιμοποίηση των πολιτικών οικοδομημάτων, αλλά και τις συνέπειες στη συλλογική ασφάλεια και την προστασία του ατόμου, που είναι προϋποθέσεις για τον αστικό τρόπο ζωής. Εκτός αν, λίγο πριν γίνει η κατάσταση μη αναστρέψιμη, η συγκυρία ενός κινήματος με φωτισμένες απόψεις και μιας αναλαμπής θάρρους από τη μεριά αυτών που μας κυβερνούν (ή κάποιων από αυτούς), φέρει τα πράγματα στον ίσιο δρόμο. Φυσικά δεν ελπίζω πολύ μετά από όσα έχουμε δει. Θα διατυπώσω, ωστόσο, τις δύο προϋποθέσεις που μου φαίνονται αναγκαίες.

Η πρώτη είναι να πούμε επιτέλους χωρίς περιστροφές ότι η Μέρκελ είχε δίκιο και ότι το σχέδιό της (που παρά την αμυντική της στάση δεν το έχει αποκηρύξει ακόμα επίσημα) πρέπει να πετύχει. Το ζήτημα δεν είναι τα κίνητρά της, στα οποία θα συνεχίσουμε να ψάχνουμε τι μερίδιο έχει το οικονομικό συμφέρον και τι μερίδιο έχει η ηθική. Το ζήτημα είναι να αναγνωρίσουμε ότι η απόφαση αυτή πολιτικά είναι δίκαιη· να δούμε τη γραμμή που χαράσσει ξεκάθαρα ανάμεσα σε δύο ιδεολογίες για την Ευρώπη· να αποδεχτούμε το βάρος των ευθυνών που προκύπτουν για όλους μας. Πέρα από αυτό, είναι αλήθεια ότι η Μέρκελ πληρώνει τα χρόνια τής «πολιτικής ισχύος» και επιβολής λιτότητας που επέβαλε στην Ευρώπη με την απομόνωσή της από την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Και δεν μπορούμε να την κατηγορήσουμε για το ζήτημα αυτό, αφού υπακούσαμε σε αυτήν όταν έπρεπε να της αντισταθούμε. Ο γάλλος πρόεδρος, λοιπόν, πρέπει να μεταβεί στο Βερολίνο αυτήν τη φορά για το σωστό λόγο: να αναγνωρίσει ότι βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή και να κάνει έκκληση μαζί με τη Γερμανία στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη να αντιμετωπίσουν το ζήτημα από κοινού, για το κοινό τους συμφέρον και το κοινό τους μέλλον.

Η δεύτερη είναι να αρνηθούμε αμέσως και με πράξεις την απομόνωση της Ελλάδας, από όπου εισέρχονται οι περισσότεροι πρόσφυγες. Δηλαδή να αποτρέψουμε τον αποκλεισμό της από το σύστημα των ευρωπαϊκών κρατών, σχέδιο που οι πολιτικο-οικονομικές προσταγές τής τρόικα δεν κατάφεραν να πετύχουν και που, χάρη στο κλείσιμο των συνόρων από την Ουγγαρία και την Αυστρία μέχρι την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, τώρα μπαίνει σε εφαρμογή, μεταμορφώνοντας μέρα με τη μέρα τη χώρα ολόκληρη σε ένα υπαίθριο κέντρο κράτησης, όπου καλλιεργούνται με δική μας ευθύνη κάθε είδους βίαιες αντιδράσεις που είναι θέμα χρόνου να εξελιχθούν σε κάτι το ανεξέλεγκτο. Δεν αρκεί αυτήν τη στιγμή να κάνουμε υποκριτικά το δάσκαλο στους βαλκάνιους γείτονές τους ή στους ίδιους τους Έλληνες ή να παρακαλούμε τους Τούρκους, που εμπλέκονται όλο και πιο ενεργά στον πόλεμο της Μέσης Ανατολής, τάζοντάς τους λίγα χρήματα παραπάνω, ή να αναθέτουμε στο ΝΑΤΟ να διεξαγάγει θαλάσσιο ανταρτοπόλεμο απέναντι στους «διακινητές» ενώ υπάρχει ανάγκη για επιχειρήσεις διάσωσης. Χρειάζονται έκτακτα μέτρα μεγάλης κλίμακας, όπως σε άλλες περιπτώσεις μαζικών καταστροφών. Το πιο προφανές μέτρο που πρέπει να ληφθεί είναι η μετεγκατάσταση, με αεροπλάνα και πλοία, των προσφύγων που έχουν ήδη ταυτοποιηθεί και όσων ταυτοποιηθούν, προς τις χώρες του Βορρά —ανάμεσά τους και η Γαλλία— που έχουν τη δυνατότητα να τους υποδεχτούν, αξιοποιώντας όλα τα μέσα που διαθέτουν, στρατιωτικά και πολιτικά.

Τρέφω αυταπάτες; Όχι. Ανοίγω αυτήν τη συζήτηση για να μη γίνει ακόμα αυτονόητο το χειρότερο. Το χειρότερο είναι η παραίτηση, η εθελοτυφλία, ο ιστορικός πουζαντισμός, ακόμα κι αν παρουσιάζεται με το ένδυμα του ρεαλισμού. Σας παρακαλώ, λοιπόν, να συζητήσουμε, αλλά να μην αργήσουμε πολύ, γιατί η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει.

Étienne Balibar